Niebo nad Toruniem w październiku 2024

Październik to najdłuższy, ze względu na zmianę czasu z letniego na zimowy, miesiąc w roku. Dzięki zmianie czasu zyskuje on jedną godzinę. Stanie się to pod koniec miesiąca, w niedzielę 27 października, gdy zegarki przestawimy z godziny 3:00 na 2:00.W Toruniu  i okolicach ten w pełni już jesienny miesiąc rozpocznie się o 6:47, a zakończy o 18:21. 31 października Słońce wzejdzie (według czasu zimowego) o 6:42, a zajdzie o 16:15, zatem dzień będzie trwał tylko 9 godzin i  33 minuty.

Księżyc

W październiku kolejność faz Księżyca będzie następująca:

02-10 20:49 Nów

10-10 20:55 I Kwadra

17-10 13:26 Pełnia

24-10 10:03 III Kwadra

W październiku dojdzie do obrączkowego zaćmienia Słońca. Niestety zjawisko te nie będzie widoczne z terytorium naszego kraju. Zaćmienie rozpocznie się 2 października o godzinie 18:50:24  naszego czasu (16:50:24 UT) w środkowej części Oceanu Spokojnego, około 1600 km na południe od Hawajów. Cień Księżyca po przejściu przez obszary Pacyfiku, wkroczy na kontynent Ameryki Południowej na terenie parku narodowego Laguna San Rafael w Chile. Zaćmienie obrączkowe zakończy się o godzinie 22:39:05 naszego czasu (20:39:05 UT) na południowo-zachodnim Atlantyku, około 2100 km od wybrzeży Argentyny. Maksymalny czas trwania fazy obrączkowej dla obserwatora na Ziemi będzie wynosił 7minut 25 sekund. Wielkość fazy maksymalnej wynosi 0.9326, a przysłonięte zostanie 87% powierzchni tarczy Słońca. Częściowe fazy zaćmienia będą widoczne na wschodnim i południowym Pacyfiku, południowej części Ameryki Południowej, większości Antarktydy oraz w południowo-zachodniej części Oceanu Atlantyckiego.

 Nocą 17 października Srebrny Glob znajdzie się w odległości 357 175 km od Ziemi, a średnica jego tarczy podczas pełni osiągnie wielkość 33,46'.

5 października warto spróbować po zachodzie Słońca odszukać nisko nad południowo zachodnim horyzontem wąski sierp Księżyca poniżej położonej ok. 4° wyżej Wenus.

W swojej wędrówce po nieboskłonie Księżyc 14 października przejdzie bardzo blisko Saturna (koniunkcja o 19:35, separacja około 0°48’), dzień później znajdzie się obok Neptuna (koniunkcja 15.10 o 18:01, separacja około 0°28'). 19 października możemy za pomocą lornetki lub teleskopu obserwować na niebie bliskie położenie Księżyca i Urana (koniunkcja o 15:00, separacja 3°18'). Tego samego wieczoru będzie można także zobaczyć przejście Księżyca na tle Plejad, kiedy to nasz naturalny satelita między godziną 20:00 a północą przemieści się tuż pod najjaśniejszymi gwiazdami tej gromady otwartej. 23 października o godzinie dwudziestej drugiej zza horyzontu zacznie wynurzać się Księżyc, a 28 minut po nim wzejdzie Mars w odległości około 4 stopni.

Planety

Na październikowym, wieczornym niebie, jako pierwszy będzie wschodził Saturn, widoczny na początku miesiąca jeszcze po godzinie czwartej nad ranem, a pod koniec miesiąca prawie do 1:30 w nocy w gwiazdozbiorze Wodnika. Jasno świecącego Jowisza możemy podziwiać przez całe noce w gwiazdozbiorze Byka, za pomocą lornetki odnajdziemy tam również Urana. W pierwszej połowie października w późnych godzinach wieczornych na niebie będzie pojawiał się czerwony Mars, który pod koniec miesiąca będzie tuż przed godziną dwudziestą pierwszą. W konstelacji Ryb będzie ukrywał się Neptun, który pod koniec października będzie zachodził około trzeciej nad ranem. Wenus nadal będzie pełniła rolę Gwiazdy Wieczornej, zaraz po zachodzie Słońca odnajdziemy ją nisko nad południowo zachodnim horyzontem. Merkury w październiku zachodzi niemal jednocześnie ze Słońcem; nie będzie więc możliwy do obserwacji.

Gwiazdy, gwiazdozbiory, „spadające gwiazdy” i kometa

W październiku po zmierzchu, na zachodniej stronie nieba wciąż możemy odnaleźć Trójkąt Letni i gwiazdozbiory letniego nieba. Jednak ponad wschodnim horyzontem pojawiają się konstelacje zimowe, m.in. Woźnica, Orion, Byk i Bliźnięta. W południku górują: Wieloryb, Ryby i Andromeda. W okolicach zenitu znajdziemy Perseusza, Kasjopeję oraz Cefeusza. Jednym z największych gwiazdozbiorów północnego nieba jest Pegaz, z którym graniczy konstelacja Andromedy. Trzy spośród najjaśniejszych gwiazd Pegaza, wraz z Alfa Andromedae, która wcześniej (jako Delta Pegasi) należała do Pegaza, tworzą obszerny asteryzm nazywany Czworokątem Pegaza, znany też jako „kwadrat jesienny”, a wraz z pozostałymi dwiema najjaśniejszymi gwiazdami Andromedy układają się w kształt podobny do Wielkiego Wozu. Konstelację Andromedy bardzo łatwo można znaleźć na niebie, gdyż jej gwiazdy leżą prawie w jednej linii. Najciekawszym obiektem w tym gwiazdozbiorze jest Galaktyka Andromedy zwana także Wielką Mgławicą w Andromedzie (M31). Poza miastem można ją dostrzec nieuzbrojonym okiem jako mglisty niewielki obiekt. 

W październiku warto zwrócić uwagę na dwa roje meteorów. Od 2 października do 7 listopada promieniują szybkie meteory z roju Orionidów, które wchodzą w górne warstwy atmosfery ziemskiej z prędkościami około 66 km/s. Maksimum roju przypada na 21 października, możemy wtedy oczekiwać między 20 a 30 „spadających gwiazd” na godzinę. Radiant roju leży w gwiazdozbiorze Oriona. Nie będzie to jednak zbyt dobry czas na obserwacje tego roju ze względu na Księżyc zaledwie 4 dni po pełni. Natomiast od 6 do 10 października (maksimum 8 października) promieniują powolne, nieliczne (zwykle 10 zjawisk na godzinę) meteory: Drakonidy – ich radiant leży w gwiazdozbiorze Smoka. Rój ten znany jest między innymi z okresowych wzrostów aktywności. Bywało, że Drakonidy dawały wartości ZHR=150.

Grupa rojów wchodzących w skład kompleksu Taurydów, pochodzących od komety 2P/Encke oraz ciał powstałych w wyniku wyrzutu materii z tej komety, jest aktywna w październiku i listopadzie. Zalicza się do niej: Październikowe Arietydy, Południowe Taurydy, Północne Taurydy oraz Chi Orionidy.

Pod koniec września przez peryhelium przeszła kometa C/2023 A3 (Tsuchinshan–ATLAS), która w październiku zacznie oddalać się od tarczy słonecznej, co da nam możliwość jej obserwacji na wieczornym niebie nieuzbrojonym okiem, najlepiej od 12 do 20 października w czasie jej przelotu, niezbyt daleko od Arktura, z gwiazdozbioru Panny do Głowy Węża. Aktualne informacje o położeniu komety i jej jasności można znaleźć na stronie: https://theskylive.com/comets lub https://cobs.si/comet/2410/.

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna

Stacja zacznie się pojawiać nad Toruniem dopiero od 18 października w godzinach porannych. ISS widoczna jest na niebie jako jasny punkt szybko przemierzający nieboskłon. Dokładne godziny przelotów na stronie https://heavens-above.com .

                                                                    Autor: Jolanta Olejniczak Oddział PTMA Szczecin

                                                                            Opracował dla Torunia: Czesław Stawikowski

                                                      Tekst powstał dzięki współpracy z PTMA Oddział Szczecin