Niebo nad Toruniem w styczniu 2025

Pierwszy dzień nowego roku w Toruniu rozpocznie się o godzinie 7:59, a zakończy o 15:39. 31 stycznia wschód Słońca nastąpi o 07:30, a zachód o 16:28. Ten dzień będzie dłuższy od najkrótszego w roku o 1 godzinę i 24 minuty. Słońce w ciągu miesiąca podczas górowania zwiększy swoją wysokość nad horyzontem o 5,7°.

4 stycznia o 15:28 Ziemia w swym rocznym ruchu po orbicie eliptycznej znajdzie się najbliżej Słońca, czyli w peryhelium, w odległości około 147 mln km i będzie poruszała się z prędkością 30,27 km/s. 

Księżyc

W styczniu kolejność faz Księżyca będzie następująca:

07-01 00:56 – Pierwsza kwadra

13-01 23:27 – Pełnia

21-01 21:31 – Ostatnia kwadra

29-01 13:36 – Nów

Już na początku miesiąca czekają nas dwa interesujące zjawiska z udziałem Księżyca oraz najjaśniejszych na niebie planet. 3 stycznia po zachodzie Słońca wąski sierp Księżyca (oświetlenie: około 16%) będzie świecił w niewielkiej odległości od jasnej Wenus (koniunkcja o godzinie 19:30, separacja 1,8°). Księżyc i Wenus zajdą tuż przed 20:00. 4 stycznia Księżyc zakryje Saturna. Planeta o godzinie 18:38 zbliży się do nieoświetlonej części tarczy naszego naturalnego satelity i zacznie znikać za jego krawędzią. Po około godzinie o 19:42 Saturn zacznie ponowie pojawiać się na niebie, wychodząc zza oświetlonej części tarczy Księżyca. Warto śledzić to wydarzenie przez lornetkę lub teleskop. Wtedy także będziemy mogli zobaczyć gwiazdę 85 Aqr o jasności 6,7 mag, która znajdzie się około 36 sekund kątowych od Saturna i będzie również zasłonięta przez Księżyc. Za pomocą lutety i teleskopu możemy także obserwować w styczniu blisko Księżyca Neptuna (5.01 po zmierzchu astronomicznym o godz. 18 w odległości ok. 1°), oraz Urana (9.01 po zmierzchu astronomicznym o godz. 18 w odległości ok. 5°). W tym miesiącu czeka nas kolejne bliskie spotkanie na sferze niebieskiej Jowisza i Księżyca. 10 stycznia po zachodzie Słońca, na wysokości ponad 30 stopni nad wschodnim horyzontem, największa planeta w naszym Układzie Słonecznym pojawi się blisko Srebrnego Globu zbliżającego się do pełni (koniunkcja 11.01 o godzinie 00:15, separacja 5°). Podczas pełni Księżyca dojdzie do bardzo bliskiej koniunkcji z Marsem (14.01 o 5:24, separacja 0,5°).

Planety

W styczniu po zmroku odnajdziemy na niebie Wenus, Jowisza, Saturna oraz Marsa, a za pomocą lornetki lub teleskopu także Urana w gwiazdozbiorze Barana i Neptuna w Rybach. Bardzo jasną Wenus (około -4,3mag) będziemy mogli obserwować wysoko nad zachodnim horyzontem jeszcze długo po zachodzie Słońca. 10 stycznia planeta ta osiągnie maksymalną elongację wschodnią (47°10’) więc warunki do jej obserwacji będą bardzo dobre. Wieczorem 18 stycznia Wenus i Saturn znajdą się o 18.10 w odległości około 2,5° od siebie, przy dobrych warunkach pogodowych będziemy mogli oglądać je blisko siebie do godziny dwudziestej, kiedy to zaczną znikać pod horyzontem.

Gwiazdy, gwiazdozbiory i „spadające gwiazdy”

Konstelacje zimowe w styczniu są dobrze widoczne prawie przez całą noc. Na nocnym niebie górują: Ryś, Bliźnięta, Rak, Mały Pies oraz Orion z bardzo charakterystycznym układem trzech jasnych gwiazd (Pas Oriona). Gwiazdy Pasa Oriona to: Alnitak, Alnilam oraz Mintaka. Gwiazdy te znajdują się w odległościach ok. 1000 – 2000 lat świetlnych. Są to młode ciała niebieskie, których wiek szacuje się na kilka milionów lat. Wszystkie gwiazdy to błękitne olbrzymy. Alnitak jest gwiazdą potrójną: główna gwiazda (Alnitak Aa), to niebieski nadolbrzym. Alnila, to również nadolbrzym, gwiazda zmienna typu Alfa Cygni. Zmiany jasności w tym przypadku są niewielkie i polegają na rozszerzaniu niektórych obszarów powierzchni, przy jednoczesnym kurczeniu się innych. Mintaka wykazuje zmienną prędkość radialną, jest układem wielokrotnym, ale składników nie da się wizualnie rozdzielić przy pomocy teleskopów optycznych. pod pasem Oriona w tzw. mieczu, odnajdziemy Wielką Mgławicę w Orionie (M42 z katalogu Messiera). W Byku zaś podziwiać możemy Plejady – otwartą gromadę gwiazd. Przy pogodnym niebie – nawet nieuzbrojonym okiem – dostrzeżemy w niej sześć lub siedem gwiazd (w zależności od przejrzystości atmosfery). Byka wraz z Plejadami łatwo odnaleźć, ponieważ znajduje się on po prawej stronie Oriona na przedłużeniu Pasa Oriona. W konstelacji Byka znajdziemy jasną gwiazdę – Aldebarana, która wraz z otaczającymi ją gwiazdami tworzy kształt obróconej litery „V”. Skupisko tych gwiazd to Hiady: natomiast Plejady znajdują się nieco wyżej i przypominają mały wózek. Uwagę na nocnym niebie zwraca także Syriusz oraz górujące wysoko Bliźnięta. Nisko nad południowym horyzontem wznoszą się gwiazdozbiory Erydanu i Zająca. Nad wschodnim horyzontem pojawia się Wolarz z jasno świecącym czerwonym Arkturem. W konstelacji tej znajduje się radiant meteorów z roju Kwadrantydów, których spadek będziemy mogli obserwować do 12 stycznia. Nazwa roju pochodzi od nieistniejącego już gwiazdozbioru Kwadrantu Ściennego – łac. Quadrans Muralis (obecnie część Wolarza). Źródłem tego roju jest najprawdopodobniej mały obiekt Układu Słonecznego znany jako (196256) 2003 EH1, odkryty w marcu 2003, który obiega Słońce raz na 5,52 lat po bardzo ekscentrycznej orbicie. Przypuszcza się, że obiekt jest efektem rozpadu komety C/1490 Y1, która była obserwowana przez astronomów chińskich, japońskich i koreańskich 525 lat temu. Aktywność Kwadrantydów jest bardzo wysoka. W tym roku przewiduje się około 80 zjawisk na godzinę, chociaż może być znacznie większa. Maksimum przypadnie 3 stycznia około godziny 16 (samo maksimum potrwa od czterech do sześciu godzin).

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna

Pierwszego i drugiego stycznia nad ranem stacja ISS będzie widoczna  zaledwie kilkadziesiąt sekund nisko nad południowym horyzontem. Stacja ponownie pojawiać się będzie od 14 do 30 stycznia w godzinach wieczornych. Dokładne godziny przelotów znajdziemy na stronie https://heavens-above.com. 

                                                             Autor: Jolanta Olejniczak PTMA Oddział w Szczecinie

                                                                           Opracował dla Torunia: Czesław Stawikowski

                                               Tekst powstał dzięki współpracy z PTMA Oddział w Szczecinie