Niebo nad Toruniem  w grudniu 2024

W Toruniu 1 grudnia Słońce wzejdzie o godzinie 7:36, a zajdzie o 15:32. Natomiast ostatni dzień tego roku rozpocznie się o 7:59, a zakończy o 15:38. W bieżącym roku zima astronomiczna rozpocznie się 21 grudnia o 10:20. Początek zimy astronomicznej wypada w różnych terminach, najczęściej 21 lub 22 grudnia, bardzo rzadko 20 lub 23 grudnia, a wyznacza go przesilenie zimowe, w czasie którego Słońce znajduje się w zenicie najdalej na południu, nad zwrotnikiem Koziorożca. Na półkuli północnej dzień jest wtedy najkrótszy, a noc najdłuższa. Tego dnia w naszych okolicach Słońce podczas górowania wzniesie się nad horyzont jedynie na wysokość około 13,5°.

Księżyc

W grudniu kolejność faz Księżyca będzie następująca:

01-12   07:22 - Nów

08-12   16:27 - Pierwsza kwadra

15-12   10:02 - Pełnia

22-12   23:18 - Ostatnia kwadra

30-12   23:27 – Nów

4 grudnia po zachodzie Słońca bardzo wąski sierp Księżyca (oświetlenie tarczy 11,8%) odnajdziemy nad południowo-zachodnim horyzontem około 5,5° poniżej jasnej Wenus (koniunkcja 5.12 o 1:20 separacja 2°35'). Następnego dnia (5 grudnia) Księżyc znajdzie się po zachodzie Słońca w odległości około 8 stopni od Wenus na zbliżonej do niej wysokości. Wieczorem 8 grudnia zobaczymy nad południowo-wschodnim horyzontem Saturna i Księżyc w niewielkiej (około 3,5° o godzinie 16:00) odległości  od siebie (koniunkcja o 9:25 separacja 0,6°). Następnego wieczora (9 grudnia) Księżyc znajdziemy na niebie blisko Neptuna (około 4 stopni o godz. 17.00). Przed południem Księżyc, przed swoim wschodem, zakryje Neptuna. Wieczorem 13 grudnia Księżyc będzie świecił na tle Plejad, a w odległości około 10 stopni  od niego możemy spróbować odszukać  Urana. Obserwacje Neptuna i Urana są możliwe za pomocą lornetki lub teleskopu. 14 grudnia  Księżyc pojawi się obok Jowisza  (koniunkcja o 17:44, separacja 4,7°). Te dwa bardzo jasne, blisko siebie świecące obiekty w gwiazdozbiorze Byka będziemy mogli podziwiać przez całą noc. 17 i 18 grudnia Księżyc będzie przebywał w pobliżu Marsa. 18 grudnia o godzinie 10:17 rozpocznie się w Toruniu nisko nad horyzontem (na wysokości około 3 stopni) zakrycie Marsa przez Księżyc. Odkrycie nastąpi po ich zachodzie. Tego dnia o wpół do siódmej rano Księżyc można będzie zobaczyć w odległości 2,4° od Marsa, a krótko przed godziną 19-tą Księżyc wzejdzie w odległości 5,4° od Marsa.

Planety

Bardzo jasny Jowisz (-2,7mag) widoczny będzie przez całą noc w gwiazdozbiorze Byka niedaleko Aldebarana. 7 grudnia Jowisz znajdzie się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce, czyli znajdzie się on bardzo blisko naszej planety, bo zaledwie w odległości 4,09 AU. Takie ustawienie ciał niebieskich nazywamy opozycją. Do opozycji Jowisza dochodzi co około 13 miesięcy; poprzednia była 2 listopada 2023 roku, a do następnej dojdzie 18 grudnia 2025 roku. W grudniu przez całe pogodne noce możemy obserwować czerwonego Marsa w konstelacji Raka, a za pomocą lornetki Urana, który pod koniec miesiąca przejdzie z gwiazdozbioru Byka do konstelacji Barana. Do późnych godzin wieczornych w Wodniku odnajdziemy Saturna a za pomocą lornetki Neptuna w gwiazdozbiorze Ryb. Bardzo jasna Wenus pełniąca rolę gwiazdy wieczornej na początku grudnia zachodzić będzie po godzinie osiemnastej a pod koniec grudnia około godziny dwudziestej. 24 grudnia Wenus będzie świecić jasnym blaskiem po południowo-zachodniej stronie nieba, nisko nad horyzontem. To właśnie ją mamy szanse dostrzec na niebie jako „pierwszą gwiazdkę”, gdy zacznie zapadać zmrok w wigilię Bożego Narodzenia.

Gwiazdy, gwiazdozbiory i „spadające gwiazdy”

W grudniu podziwiać możemy bardzo charakterystyczne, łatwe do identyfikacji, jasne gwiazdy oraz zimowe konstelacje. Około północny, blisko zenitu znajdziemy jasną Kapellę z gwiazdozbioru  Woźnicy, zaś w okolicach miejscowego południka gwiazdozbiór Oriona, a u jego stóp Zająca. Po lewej stronie Oriona świecą Wielki Pies i Mały Pies, po prawej Byk. Najjaśniejszą gwiazdą na nocnym niebie jest Syriusz należący do konstelacji Wielkiego Psa. Łatwo go odnaleźć przedłużając linię łączącą gwiazdy pasa Oriona w dół. W konstelacji Małego Psa jasno świeci Procjon. Syriusz wraz z Procjonem i Betelgezą tworzą asteryzm Trójkąta Zimowego. W Byku (u nasady „rogów”) świeci Aldebaran, który podobnie jak i Betelgeza ma czerwone zabarwienie.

W tym miesiącu promieniują dwa dobrze znane roje meteorów. Pierwszy z nic, to Geminidy. Rój pochodzący od planetoidy Phaethon, Aktywny jest od 4 grudnia, a jego radiant znajduje się w gwiazdozbiorze Bliźniąt w okolicy Kastora. Maksimum Geminidów w tym roku przypada 14 grudnia o godzinie trzeciej nad ranem. Prędkość meteorów (meteoroidów) roju dochodzi do 35 km/s. Poza miastem będzie można dostrzec do 120 zjawisk w ciągu godziny. Obserwacjom nie sprzyja przypadająca 15 grudnia pełnia Księżyca. 17 grudnia, gdy kończy się aktywność Geminidów, rozpoczyna aktywność kolejny ciekawy rój jesienno-zimowego nieba - Ursydy. Ten pochodzący od komety 8P/Tuttle rój można obserwować do 26 grudnia. W Polsce są dobre warunki do obserwacji tego roju gdyż jego radiant, czyli miejsce z którego zdają się wybiegać meteory, leży w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy. Nigdy więc nie chowa się pod horyzont, dzięki czemu meteory można obserwować przez całą noc. Maksimum Ursydów przypada 22 grudnia około godziny 11, a jego radiant góruje o ósmej rano, stąd najlepiej prowadzić obserwacje tego dnia przed świtem. Przewidywana liczba ZHR=10, ale może osiągnie ona większą wartość. Ursydy lubią sprawiać niespodzianki i mogą zaskoczyć deszczem meteorów.

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna

Do 6 grudnia przeloty ISS nad Toruniem  będą widoczne wieczorem. Stacja ponownie pojawiać się będzie od 14 grudnia w godzinach porannych. ISS widoczna jest na niebie, jako jasny punkt szybko przemierzający nieboskłon. Dokładne godziny przelotów podane są na stronie https://heavens-above.com.

                                                                        Autor: Jolanta Olejniczak Oddział PTMA Szczecin

                                                                                Opracował dla Torunia: Czesław Stawikowski

                                                          Tekst powstał dzięki współpracy z PTMA Oddział Szczecin